Dr. Mahfi Eğilmez
Seçim bittiğinde kim kazanmış olursa olsun karşımızda şöyle bir görüntü bulacağız:
Hukukun üstünlüğünü ve adalet kavramını neredeyse tümüyle yitirmiş durumdayız. Eğitim sistemimiz daima geriye gidiyor. Avrupa Birliği’ne girme amacından uzaklaşmış bir pozisyondayız. Göçmenlerle ilgili pek çok sıkıntımız var. Liyakat gözetilmeksizin yapılmış atamalarla doldurulmuş devlet takımları hizmet veremez durumda. Giderek bozulan bir gelir dağılımı hasebiyle orta sınıfın yok olmuş. 100 – 120 milyar dolarlık bir zelzele ve afet faturasıyla karşı karşıyayız. 6,5 milyon konutu kentsel dönüşüme sokmak zorundayız. Yılın birinci yarısından ötesini çıkaramayacak, GSYH’nin yüzde 5’ini aşması beklenen bir açığa ulaşması beklenen bir bütçeye daima yeni yükler bindiriyoruz. Merkez Bankası’nın swaplar hariç net rezerv eksi 40 – 45 milyar dolar dolayında bulunuyor. Dış borç stokumuz 450 milyar dolar dolayına ulaşmış. Yükümlülükleri bilinmeyen Varlık Fonu’nun nasıl tasfiye edilebileceği başlı başına bir sorun oluşturuyor. Bedel kaybeden paradan daima kaçtığı ve eline geçen parayı harcadığı için enflasyona olumsuz katkı yapan bir tüketici topluluğuyla birlikte yüzde 50 dolayında (muhtemelen gerçekte iki katı) bir enflasyon karşımızda dağ üzere duruyor. Tasfiyesi gereken büyük bir Kur Muhafazalı Mevduat yükü mevcut. Yüzde 22 dolayında bir geniş (gerçek diye okuyun) işsizlik oranına sahibiz. GSYH’nin yüzde 5,5 – 6’sı dolayında bir cari açık var ve bu cari açığın yarısını nereden geldiği bilinmeyen paralarla (net kusur ve noksan kaleminin kıymetli bir kısmı) finanse etmeye çabalıyoruz. Ülkenin risk primi (CDS primi) 500 baz puanın üzerine çıkmış (300 baz puanın üzeri çok riskli kabul ediliyor.) Dış borçlanmada yüzde 10’lara gelip dayanmış bir dolar faizi maliyetine katlanmak zorundayız. İnanılmayacak derecede şişmiş konut satış fiyatları ve kiralar kelam konusu. Bankacılık kısmı, her gün çıkan yeni düzenlemelerden ve kelamlı talimatlardan ne yapacağını bilemez durumda bulunuyor. Konut alımı yahut portföy yatırımı dışında ülkeye yabancı sermaye gelmiyor. Pek çok sorunun kaynağı olan düşük Merkez Bankası siyaset faizi, enflasyonun çok altında belirlendiği için süratle düzeltilmesi mümkün görünmüyor. Tutulması imkânsız görünen harcama vaatleri verilmiş bulunuyor ve bu vaatler devam ediyor (son olarak parasız doğalgaz verilmesi kelamı de verildi.)
Eklenecek pek çok sorun var, lakin bu kadarı bile seçimden sonra ülkeyi nasıl bir çıkmazın beklediğini göstermeye kâfi sanırım.
Bu ülkede 1980’den başlayarak üç büyük kriz yaşadık: 1980 döviz krizi, 1994 faizi enflasyonun altına düşürme inadı krizi, 2001 bankacılık krizi. Bunlara ek olarak 2008 global krizi, 2019 pandemi krizi üzere dışarısı kaynaklı krizlerin de tesirlerini gördük. Bugün içinde bulunduğumuz kriz, bu yaşadıklarımızın hiçbirine benzemiyor. Bu, yaşanan bütün krizlerin bir ortalaması üzere duruyor. Her şeyden evvel beşerler bir kriz yaşandığının farkında değil. Kriz var deseniz, AVM’lerdeki alış verişe, yollardaki trafiğe, restoran ve kafelerin doluluğuna, tatile gidenlerin yoğunluğuna değinerek ‘ne krizi’ diye soruyorlar. Birebir durum krizin tam ortasındaki Arjantin’de görülüyor. Daima ve süratli kıymet kaybeden ulusal paradan kaçış hareketiyle tüketimin tepeye çıkması, bir çeşit refah göstergesi olarak algılanıyor. Hastalığın farkında olmamak işin en tehlikeli yanıdır. Evvelki krizlerde hastalığın farkındaydık, IMF programlarının da takviyesiyle tedbir alarak kısa müddette hastalığı tedavi etmeyi başardık. Bu defa hastalığın farkında olmadığımız için işimiz çok daha güç. Ayrıyeten evvelki krizlere ek olarak bu defa iktisat dışı alanlarda da kriz var. İşin daha da berbatı kimse gerçekleri dinlemek istemiyor ve daima bir mucizenin ortaya çıkıp sistemi kurtarmasını bekliyor: Petrol bulunacak, doğal gaz rezervi keşfedilecek, körfez ülkeleri bize para verecek. Lozan Antlaşması’nın mühletinin bitmesiyle birlikte artık madenlerimizi çıkarıp varlıklı olacağımız hayalinin son kullanma tarihi bu yıl dolduğu için o beklenti kayboldu. Şimdilerde yenileri piyasaya sürülüyor. Mucize bekleyen bir toplumda bunların alıcısı bitmiyor.
‘Ne krizi’ diye soranların seçimden sonra ortaya çıkacak görüntü karşısında, taşları altına dönüştüren büyücülerin masallarda olduğunu anlayacaklarını sanıyorum. Lakin tekrar de bu bahiste teze girmem zira toplumun değerli bir kısmı fanatiklik denilen çok önemli bir hastalığın pençesinde bulunuyor.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in blog sitesinden alınmıştır
