Diyarbakır Barosu, ÖHD ve TUAY-DER’in hazırladığı rapora nazaran, 10 ayda en az 22 mahpus, cezaevlerinde hayatını kaybetti.
Duvar’ın aktardığı habere nazaran Diyarbakır Barosu, Özgürlük İçin Hukukçular Derneği (ÖHD) ve Tutuklu Aileleriyle Yardımlaşma Derneği (TUAY-DER) tarafından cezaevlerindeki şartlarla ilgili rapor hazırlandı. 9 ayda (Ocak 2023-Eylül 2023) hazırlanan rapor, Diyarbakır Barosu binasında yapılan basın toplantısıyla kamuoyuna duyuruldu.
Basın toplantısına ÖHD Eş Genel Lideri Ekin Yeter, Rosa Bayan Derneği ve Demokratik Bölgeler Partisi (DBP) yöneticilerinin yanı sıra çok sayıda kişi katıldı.
“Mahpuslar keyfi ve hukuk dışı disiplin cezalarına maruz bırakılıyor”
Diyarbakır Barosu İnsan Hakları Merkezi Cezaevi İzleme Komitesi Lideri Adile Salman, baro, ÖHD ve TUAY-DER’e gelen müracaatlar, cezaevi ziyaretleri ve hazırlanan nizamlı raporlarla dataların elde edildiğini aktardı. Salman, Türkiye’nin farklı vilayetlerinde bulunan 19 cezaevinin, 60 seferden fazla ziyaret edildiğini ve müracaatçı mahpuslarla görüştüklerini söyledi.
Başvuruların sıhhat hakkı, tahliyelerin, toplumsal hakların engellenmesi, azap, makûs muamele ve ayrımcılık, adil yargılanma hakkı, ekonomik ve toplumsal haklar, bağlantı ve haber alma haklarının ihlalleri alanında ağırlaştığını belirten Salman, 2017 yılından itibaren yürürlüğe giren maddelerle birlikte cezaevlerinde sınırlamaların artırıldığını, defakto uygulamaların tesir alanlarının genişletildiğini söyledi. Salman, “Hapishaneler bu süreçten olumsuz etkilenmiş ve temel hak ve hürriyetlerin kullanımına önemli sınırlamalar getirilmiştir. Hapishaneler, başta muhalifler olmak üzere siyasi iktidar tarafından ‘tehlikeli’ olarak bedellendirilen insanların tutulduğu yerler haline gelmiştir. Azap, insanlık dışı ve berbat muamele, sırf politik mahpuslara değil; insanlık onuruna ters tutulma halini reddeden isimli mahpuslara karşı da bir metot olarak uygulanmaktadır” dedi.
Mahpusların keyfi ve hukuk dışı disiplin cezalarına maruz bırakıldığını söyleyen Salman, “İmralı Ada Hapishanesi’nde süregelen mutlak iletişimsizlik hali, haksız disiplin cezaları ve matbu münasebetlerle reddedilen avukat ve aile görüşme talepleri ile ortaya çıkan tecrit hali bunun en tipik örneğini oluşturmaktadır” sözlerini kullandı.
“22 mahpus ömrünü yitirdi”
Hasta mahpusların durumu hakkında konuşan Salman, “Türkiye hapishanelerinde sıhhate erişim hakkının engellenmesi, kelepçeli muayene dayatması, revire geç çıkarılma, hastane sevklerinin geç yapılması ya da yapılmaması, hapishanede çalışan sıhhat işçi sayılarının yetersiz olması sıhhat sorunu olan mahpusların durumunu kötüleştirebilmekte ve hayat hakkı ihlaline yol açabilmektedir. 2022 yılı içerisinde, ortalarında hasta mahpusların bulunduğu minimum 83 kişi hapishanelerde, 2023 yılı içerisinde ise 22 mahpus hayatını yitirmiştir” dedi. Hukuka muhalif fiilleri gerçekleştiren kamu vazifelileri hakkında aktif soruşturma düzeneklerinin iletilmesini talep eden Salman, “Bizler aşağıda isimleri belirtilen kurumlar olarak bu ihlallerin takipçisi olacağımızı belirtiyor, yaşanan hak ihlallerin bir an önce sonlandırılması için herkesi sorumlu olmaya davet ediyoruz” diye konuştu.
Rapor, Diyarbakır, Elazığ, Tarsus, Adana F ve T Tipi, Osmaniye T1 ve T2, Antep H, E, L ve Nizip, Urfa T1 ve T2, Hilvan T1 ve T2, Erzincan T, L Tipi ve Bayan, Malatya Akçadağ T Tipi olmak üzere toplam 19 cezaevinde müşahede yapılarak hazırlandı. Raporda, Türkiye’deki 405 cezaevinin 289 bin 974 kişilik olduğunu, lakin Ocak 2023 sonu itibariyle cezaevlerinde 341 bin 497 kişinin kaldığı belirtildi.
19 cezaevinde mahpuslarla yapılan görüşmelere hazırlanan raporda, şu değerlendirmeler yer aldı:
– Bu rapor devrindeki tespitlerimiz, hapishanelerde önemli meselelerin yaşanmakta olduğunu ve ne yazık ki problemlere hala tahlil üretilmediğini göstermektedir.
Nitekim; çok doluluk ve buna bağlı meseleler, ayrımcı yaklaşım ve uygulamalar artarak devam etmekte, annesiyle kalan çocuklar, yabancı, bayan, çocuk, yaşlı, engelli, hasta mahpuslar ayrımcılık dahil önemli hak ihlallerine maruz kalmaktadırlar.
– Ekonomik krizin tesirleri içeride de ağır bir formda kendisini hissettirmektedir. Mahpusların günlük iaşe bedelleri temel beslenme gereksinimine dahi yanıt olamamakta, mahpuslar kalitesiz ve yetersiz beslenmeye maruz kalmaktadır.
– 2022 yılında 83 ve 2023 yılı içerisinde, en az 22 mahpusun ömrünü yitirdiği bilinmektedir. Hayat hakkı ihlali, sıhhat hakkı ihlali ve azap ve makus muamele ile yakından bağlantılı olarak ortaya çıkmaktadır. Gerçekten vefat nedenleri ortasında hastalıklara paralel olarak intihar ve kuşkulu mevt olayları dikkat çekmektedir. Hayat hakkına yönelik mevtle sonuçlanan ihlaller dışında, intihar teşebbüsü, intihara zorlama, mevt tehdidi ve can güvenliğine yönelik akınlar da devam etmektedir.
– Hapishanelerde sıhhat ve tedaviye erişimde yaşanan meselelere da tahlil üretilmemiştir. Hastaneye sevk taleplerinin hiç ya da geciktirilerek yapılması, hapishane revirinde doktor ya da uzman tabip bulunmaması, kelepçeli muayene zorlanma, muayene odasında asker bulunması, hastaneye gidişlerde ağız içi aramaya maruz bırakılması, ilaçların tertipli olarak verilmemesi, mahpusa ve ailesine sıhhati ve tedavisine ait bilgi verilmemesi, hastanelerin mahpus koğuşlarının olumsuz şartları, aylardır hastaneye gidemeyen kanser hastaları, kemoterapiye götürülmeyen mahpuslar, diş tedavilerinin yapılmaması, ağır hasta mahpuslar bakımından, İsimli Tıp Kurumu’nun olumsuz raporları, diyet beslenme taleplerinin karşılanmaması, acil durumlarda bile mahpusun ambulans yerine ring aracıyla hastaneye götürülmesi, politik mahpusların tedavisinde kelepçeli muayene ve tedavi zorlaması, hastaneye sevklerde mahpuslara yönelik kışkırtıcı, onur kırıcı davranışlar, yaygınlaşan ağız içi araması, çıplak aramaya zorlanma, kalabalık koğuş nedeniyle salgın hastalık riski, revir tabibinin darp raporu vermemesi, tedaviye erişimin büsbütün durdurulması ve gibisi ihlaller devam etmekte, bu ağır problemler bilhassa ağır ve kronik hastalığı olan mahpuslar bakımından ömür hakkı ihlallerine taban hazırlamaktadır.
– Bilindiği üzere, Adalet Bakanlığı tarafından 02.01.2023 tarihinde çıkarılan ‘Sürekli Hastalık, Sakatlık ve Kocama Sebebiyle Bireylerin Cezalarının Hafifletilmesi yahut Kaldırılması Hakkında İşlemler’ başlıklı 20/1 nolu genelgenin kapsamı üzere uygulaması da tahlil beklentilerini karşılamamış olup, hâlihazırda yetkililerden güçlü bir tahlil talebi bulunmaktadır.
– Hapishanelerde baskı ve azap kalıcı hale gelmiş, ‘süngerli oda’ diye tabir edilen hücreler azap hücreleri olarak kullanılmış, akın ve azaplar sonucunda mahpuslar önemli halde darp edilmiş, rapor almaları engellenmiştir. Çıplak arama, ağız içi araması üzere uygulamalar yaygınlaştırılmıştır. Mahpuslar, çıplak, elleri geriden kelepçelenerek süngerli hücrelere atılmış, küfür, hakaret ve tehdit edilmişlerdir. Sevk, hastane ya da adliye dönüşünde yapılmak istenen çıplak arama uygulamasını kabul etmeyen mahpusların elbiseleri zorla çıkarılarak, darp edilip hakarete maruz bırakılmışlardır. Mahpusların aramalarda ayakkabılarını çıkarıp kameraya hakikat sallamaları istenmektedir. İnfaz muhafaza memurları ve askerlerin hastaneye götürülen mahpusun tuvalet gereksinimini dahi karşılamadığı, yapılan azap sonucu bir mahpusun burnunun kırıldığı, gece baskın hücre araması yapılarak, aramalarda eşyaların kırılıp dağıtıldığı şikayetleri giderek artmıştır.
“İletişim hakları ihlal ediliyor”
– Hapishanelerdeki temel sıkıntılarından biri de tecrit uygulaması olarak da tabir edebileceğimiz irtibat hakkının ihlalidir. Mahpusun dış dünya ile bağını kopararak, toplumsal alakalarından ve dayanışmadan mahrum bırakarak uygulanan ağır tecrit yoluyla mahpusların kişiliği yok edilmeye çalışılmaktadır. Bağlantı yasakları; aile ve arkadaş görüşlerinin, kitap gazete alımının, mektuplaşma hakkının, mektupların karalanması, Kürtçe kitapların verilmemesi, telefon görüşünün kısıtlanması, aylara varan telefon ve ziyaretçi yasağı politik mahpusların manzaralı telefon görüşmesinden faydalanamamaları, birebir hapishanede bulunan mahpusların birbiriyle olan irtibatlarını kesme, ailelerin gönderdiği mektupları vermeme, mektupların yerine ulaşmaması, faksların gönderilmemesi, kargoların verilmemesi, iç mektuplaşmada yaşanan engellemeler, toplumsal alan kullanımı, sohbet hakkının sınırlanması ya da büsbütün yasaklanması formunda uygulanmaktadır.
-Tecrit uygulaması, gerek yaygınlaşması nedeniyle ve gerek S ve Y Tipi hapishanelerin açılması ile esas bir sorun ve sorun kaynağı olmuş, İmralı hapishanesinde uygulanan ağır tecrit devam ettirilmiştir. Bu rapor devrinde de; sıkıntılarının tahlili için muhatap bulamayan, adalete erişimi engellenen mahpusların hak ihlallerini önlemek için açlık grevlerine başvurdukları görülmektedir. İnfazda eşitlik unsuruna terslikler, tahliyesi gelmiş ya da açık cezaevine gitmesi gereken mahpusların ‘iyi hal’ değerlendirmesi ismi altında bu haklarından yoksun bırakıldıklarına dair şikayetler artmıştır. Hapishanelerin tümünde keyfi disiplin cezaları, süreli- süresiz yayınlar ve kitap yasakları ile mektup yasakları, resmi kurumlara yazılan yazılar ve hata duyurusu dilekçelerinin gönderilmemesi, yırtılması vb meseleler devam etmektedir. Mahpuslar “iç sürgün” , sürgün sevk, oda değişikliği talebinin reddi, sevk talebinin reddi problemleri yaşamaya devam etmektedir. Sonuç olarak; İç hukuk, Anayasa, Mahpuslara Muameleye Dair Birleşmiş Milletler Minimum Standart Kuralları(Asgari Standart Kurallar- Mandela Kuralları) ve milletlerarası insan hakları evrakları kapsamında meselelerin kalıcı tahlile kavuşturulması devletin sorumluluğudur.
“Mahpusların sıhhat ve ömür haklarının korunması için hami tedbirler alınmalı”
– Ağır hasta mahpuslar başta olmak üzere risk kümesindeki tüm mahpusların sıhhat ve ömür haklarını korumak için kollayıcı tedbirlerin hemen alınması ve özgür bırakılarak tedavi ve hayat haklarının korunması istikametinde acil adımlar atılmalıdır. Giderek yaygınlaşan ve kalıcı hale dönüştürülen tecrit siyasetinden vazgeçilmesini, azap, makûs muamele, keyfi yasak ve uygulamalara derhal son verilmelidir.
– Yasal ve milletlerarası mevzuat kozmik hukuk unsurları ile birlikte göz önüne alındığında; tespit edilen azap yasağı, sıhhat ve tedavi hakkı, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı, haberleşme özgürlüğü, tabir özgürlüğü ihlallerinin sebebi olan cezaevi yönetimi ve çalışanı uygulamalarının ve aksiyonlarının sonlandırılması ve yönetimin olumlu yükümlülüklerini yerine getirmesi gerekmektedir.
– Cezaevlerinde mahpuslara yönelik hukuka karşıt tavır ve davranışta bulunan vazifelileri hakkında aktif soruşturma düzenekleri işletilmelidir. Cezaevlerinde yaşanan sıkıntılar hakkında ilgili ulusal ve memleketler arası kurumlara bilgilendirilme ve gerekli müracaatların yapılması gerekmektedir
-Cezaevlerinde mahpusların mahremiyet hakkına hürmet duyulmalı, özel hayatın kapalılığını ihlal eden kameralar derhal kaldırılmalıdır,
– Hastane sevklerinde ağız içi araması uygulaması üzere tacize varan aramaların yapılması ve mahpusların bu uygulamaları kabul etmemesi sebebiyle cezaevi yönetimlerince aylardan beri onlarca hasta mahpusun hastane sevkleri engellenmektedir. İnsanlık onuru ile bağdaşmayan ağız içi arama uygulamasına ve öteki yasaklı arama yöntemlerine derhal son verilmeli, hasta mahpusların hastaneye sevkleri sağlanmalıdır.
“Hijyen materyallerine fiyatsız erişimleri sağlanmalı”
– Mahpusların kâfi, istikrarlı ve sağlıklı beslenmesi sağlanmalı, vitamin desteği yapılmalıdır. Bunun yanı sıra gerek hasta mahpusların gerekse de vejetaryen olan mahpusların yemek sistemlerine dikkat edilmeli, yememeleri gereken yemekleri, besinleri tüketmeleri noktasında baskı ve zorlama yapılmamalı, buna dair yükümlülüklerini yerine getirmeleri gerekmektedir.
– Cezaevlerinde nizamlı ve kâfi sayıda sıhhat işçisinin bulunması (sayının arttırılması) sağlanmalıdır. Mahpusların sıhhat kurumlarına ve hastanelere ring araçlarıyla değil; daha hijyenik ve sıhhate uygun araçlarla taşınması sağlanmalıdır.
– Birçok cezaevinde en temel gereksinimlerden olan su gereksiniminin uzun müddettir çözümlenememesi sıhhate erişim hakkının ihlali boyutuna varmıştır. Mahpusların şahsî paklığı için hemen hijyen materyallerine fiyatsız olarak erişimi sağlanmalı öncelikli olarak su probleminin çözülmesi gerekmektedir.
“Mahpusların aile ve avukatlarıyla sağlıklı bağlantı kurabilecekleri şartlar oluşturulmalı”
– Cezaevinde kalan mahpusların sağlıklı bir ortamda kalmaları için gerekli paklık araçları kendilerine verilmeli; muhtemel hastalıkları ve salgınları önlemek gayesiyle paklık ve sıhhat mevzularında titiz davranılması gerekmektedir.
– Mahpusların irtibat ve yazılı müracaatları konusunda yaşadıkları sıkıntıların tahlili sağlanmalı, cezaevinde yaşanılan inanılmaz durumlarda (son süreçte cezaevlerinde yapılan sevk/sürgünler ve bulaşıcı hastalıklar vb.) aile ve avukatlarına sağlıklı bağlantı kurabilmelerinin şartları oluşturulmalıdır.
– Mahpuslara ve ziyaretçilerine ulusal ve memleketler arası mevzuatın gereği olarak insan onuruna yaraşır bir muamele gösterilmeli; güvenlik gerekçesiyle dahi olsa cezaevi girişlerinde yapılan aramalar onur kırıcı olmamalıdır. Kelam konusu uygulamayı gerçekleştiren çalışanlar hakkında yasal süreçler ilgili cezaevi savcılığıyla gerçekleştirilmelidir.
“Bağımsız ulusal kontrol sistemleri oluşturulmalı”
– Mahpusların cezaevi şartlarında toplumsallaşabilmesi, infaz müddetlerinde toplumsal bağlardan kopmamaları, bedensel ve ruhsal sıhhatleri açısından ortak alan faaliyetleri büyük ehemmiyet arz etmektedir. Mahpusların vücut ve ruh sıhhatleri için uzun müddet yahut süresiz toplumsal yalnızlaştırmaya maruz bırakılmamalıdır. Pandemi ile birlikte başlayan süreçte mahpusların ortak alan faaliyetlerinin yaptırılmaması mahpusların içinde bulunduğu tecrit şartlarının ağırlaşmasına neden olmuştur.
– Cezaevlerinde mahpuslara yönelik azap ve makus muamele uygulamalarından derhal vazgeçilmeli; hukuka karşıt fiiller gerçekleştiren kamu vazifelileri hakkında aktif soruşturma düzenekleri işletilmelidir.
– İnceleme yapan kurum üyeleri ve yetkilileri; cezaevi rejimi, fiziki şartlar ve mahpuslara hukuka karşıt gerçekleştirilen muameleler hakkında tesirli bir idari ve yargısal kontrol sağlanması gerektiğini tespit etmiştir. Azap ve Öteki Zalimane, İnsanlık Dışı ya da Onur Kırıcı Muamele ya da Cezanın Önlenmesi Kontratı Seçmeli Protokolüne uygun formda ‘bağımsız’ ulusal kontrol sistemlerinin oluşturulması için hükümeti derhal gerekli çalışmaları başlatmaya davet etmektedir.
